Bitkilerde Büyümeyi Düzenleyici Kimyasal Maddeler

Bitki hormonları veya doğal büyümeyi düzenleyici maddeler, bitki içerisinde çok küçük miktarlarda üretilen, üretildiği dokudan başka dokulara taşınan, taşındığı dokuda bitki gelişiminde rol alan bütün fizyolojik olayları etkileyen organik maddelerdir. Dolayısıyla bir bitkinin her dokusu, miktarı değişmekle birlikte çeşitli hormonları içermektedir. Büyümeyi düzenleyici maddeler; hücresel aktiviteleri (bölünme, uzama ve farklılaşma) ve metabolizma yollarının oluşumu, cinsiyet belirlenmesi, organ oluşumu, abiyotik stres(su, oksijen, besin elementleri, sıcaklık, tuz ve gazların fazlalığı veya eksikliği ile ortaya çıkan stres) ve biyotik stres (böcekler, yabancı otlar, patojenler ve bitki rekabetinin neden olduğu stres) gibi süreçleri kontrol eder.

Bitki içerisinde üretilen bu hormonlardan oksinler, sitokininler ve etilen yapay olarak üretilebilmektedir. Bu maddeler, etilen hariç, kimyasal yapı olarak bitkisel doğal hormonlarla aynı olmamakla birlikte, bitkilerde kullanıldığında doğal hormonlara benzer veya aynı etkileri oluşturmaktadır. Bu maddeler doğal hormonların bitkilerden saflaştırılması güç, yüksek maliyetli ve düşük randımanlı olması nedeniyle yapay olarak üretilmektedir.

Bitki içerisinde veya yapay olarak üretilen, bitkilerde hormonal etkiye sahip tüm kimyasallara ise büyümeyi düzenleyici maddeler adı verilmektedir. Bu maddelerden sadece bitki içerisinde üretilenlere ise bitkisel hormonlar adı verilmektedir. Bu hormonların yanı sıra, son zamanlarda bitkilerden elde edilen ve hormonal etkilerinin olduğu kanıtlanan maddeler de bulunmaktadır. Bunlar brassinosteroidler, salisilik asit, jasmonik asit ve poliaminlerdir. Brassinosteroidler, salisilik asit ve poliaminler yapay olarak üretilebilmektedir. Günümüzde bu maddelerin tarımda sınırlı sayıda kullanım alanı mevcuttur.

Bitki büyüme düzenleyiciler genellikle büyüme uyarıcılar ve engelleyiciler olarak ikiye ayrılmaktadır. Bitkilerde bugüne kadar belirlenmiş büyüme düzenleyiciler aşağıda listelenmiştir.

1. Oksinler


2. Gibberellinler


3. Sitokininler


4. Etilen


5. Absisik asit


6. Brassinosteroidler


7. Poliaminler


8. Jasmonik asit


9. Salisilik asit

Büyümeyi düzenleyici maddelerin bitkiler üzerinde oluşturduğu etkiler, uygulanan maddenin dozuyla birlikte bitki türüne, uygulanan dokuya, bitkinin veya dokunun yaşına, hangi gelişme aşamasında olduğuna ve fiziksel çevrenin etkisine göre değişmektedir.

Büyüme düzenleyici maddeler gerekli olan yerlerde gereksinim halinde kullanılmalıdır. Büyümeyi düzenleyici maddeler de tarımda kullanılan diğer kimyasallar gibi pestisit uygulamalarına tabiidir.